بی شک می‌توان گفت که ایران در عرصه معماری قدمت و استواری بالایی دارد. ایرانیان باستان در آغاز از سنگ برای ساخت ادوات جنگی استفاده می‌کردند، اما به مرور سنگ را به معماری وارد کرده و با آن بناهای تاریخی سنگی زیادی را ساختند. نقطه اوج معماری سنگی در با ارزش‌ترین میراث فرهنگی ایران، یعنی تخت جمشید به خوبی دیده می‌شود. ایران در معادن سنگ بسیار غنی بوده و این سنگ‌ها از دوام و ماندگاری بالایی برخوردار هستند. قرار است که در این مطلب با هم چندین آثار باستانی سنگی ایران را مورد بررسی قرار دهیم تا با این آثار گرانقدر بیشتر آشنا شویم.

آثار باستانی سنگی ایران

شاید بتوان گفت ایده اصلی طراحی معماری سنگی به زمان غارنشینی برمی‌گردد. بشر به مرور زمان توانست که با استفاده از سنگ و تلفیق آن با هنر، تغییری در سبک زندگی خود ایجاد کند و آثار باستانی سنگی امروز را تشکیل دهد. آثار باستانی همه کشورها از جمله ایتالیا و شهر روم حرف های بسیاری برای گفتن دارند و پایه گزار نمای رومی سنگی هستند که امروزه به وفور شاهد اجرای آن در معماری بسیاری کشورها هستیم. طبق مطالعات انجام شده آثار تدفینی معماری سنگی به دوران اشکانیان ساسانیان و اسلامی برمی‌گردد. حکاکی و تزئین روی سنگ نیز نقش فزاینده‌ای در هنر باستان دارد. در ادامه چندین نمونه از آثار باستانی سنگی ایران را با هم بررسی خواهیم کرد.

معبد آناهیتا کرمانشاه

امپراطوری اشکانی که باعث کوتاه شدن دست متجاوزان از ایران بود، به ساختن معابد پرستش اهورا مزدا که آتش نماد آنها بود، پرداخته بودند. این معابد به وسیله تراش سنگ‌ها ساخته شده است که دیدن آن هر فردی را شگفت‌زده می‌کند. معبد آناهیتا به‌صورت کاخ‌های بزرگ است و دارای ستون‌های بلند و قطوری می‌باشد. بنای این معبد در طول ۲۲۰ متر و عرض ۲۱۰ متر قرار دارد. معبد آناهیتا هم زمان اشکانیان و هم در زمان ساسانیان مورد احترام و توجه خاصی بوده است. می‌توان گفت که بعد از آتشکده بزرگ آذرگشنسب، معبد آناهیتا از بزرگترین بناهای مذهبی در بین آثار باستانی سنگی ایران بوده است. مجموعه کاخ‌های این معبد به صورت چند طبقه روی هم قرار دارد، که در حال حاضر ویران شده و تنها آثار کمی از آن باقی مانده است.

کعبه زرتشت پارس یکی از مهمترین آثار باستانی سنگی ایران

یکی دیگر از آثار باستانی سنگی ایران، کعبه زرتشت پارس می‌باشد. این ساختمان زیبا به شکل مکعب بوده و روبروی کوهستان‌هایی قرار گرفته که آرامگاه داریوش بزرگ در آنجا واقع شده است. این کعبه در حفره‌ای شبیه استخر ساخته شده و زیر سازی آن را سنگ‌های عظیم تشکیل می‌دهند. داخل این مکان، اتاقی به اندازه دو و نیم در دو و نیم متر وجود دارد که برخی اعتقاد دارند در آن زمان این اتاق محل نگهداری اجساد پادشاهان بوده است.

گور دخمه شمس آباد

این گور دخمه سنگی به عرض دو و عمق ۷۰ متر است که در ۱۹ کیلومتری گوردخمه‌های اسحاق وند، بین روستاهای شمس آباد و سرخهئ ده قرار دارد. این گوردخمه نیز مانند سایر گوردخمه‌ها به شکل طاقچه‌ای است و در اطراف آن قاب‌های تراشیده به چشم می خورد. ورودی این دخمه به عرض ۱۰ متر و ارتفاع آن ۸۰ سانتی‌متر است. در گذشته این دخمه‌ها را به دوره مادها نسبت داده‌اند، اما امروزه آن را متعلق به دوره هخامنشی می‌دانند.

قلعه دختر، یادگار اردشیر سلطانی

این قلعه که از دیگر آثار باستانی سنگی ایران است، در هشتاد و هشت کیلومتری شهر شیراز و ۱۰ کیلومتر مانده به شهر فیروزآباد قرار دارد. شهر گورآباد مرکز ایالت اردشیر ساسانی بود. از آن جایی که اردشیر  این ترس را داشت که دشمنان ایران به شهر گور حمله کنند، فرمان داد  تا پایگاه هوایی بر فراز قله‌های این شهر بنا کنند. با این کار می‌توانستند به چند کیلومتری شهر دید داشته باشند و شهر را تحت کنترل خود قرار دهند.فرمانده این پایگاه مسیر عبور را به صورت غیر قابل نفوذ با سنگ‌ها ساخته بود و با علائم آتش خبر حمله را به شهر می‌دادند. همانطور که گفته شد این قلعه بر فراز کوه‌های منطقه ساخته شده و در حال حاضر مجهز به آسانسور جهت بازدید کنندگان است.

سنگ‌ نگاره چهار هزار و هشتصد ساله کرمانشاه

نقش آنوبانی نی یکی از پادشاهان سلسله  لولوبی در صخره‌های سرپل ذهاب قرار دارد. کتیبه آنوبانی نی به زبان و نوشتار اکدی است.وی به عنوان یکی از پادشاهان توانا و فرمانروایان قدرتمند لولوبیان بوده که دستور داده بود پیکر خود را بر کوه کنده کاری کنند و با دعای بابلی از خدایان خود درخواست کرده که این کتیبه را از دستبرد و ویرانی در امان نگه دارد. مورخان این نظر را دارند که کتیبه آنوبانینی به ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد. همچنین گفته می‌شود که احتمالا داریوش بزرگ نیز جهت ایجاد کتیبه‌های جهانی بیستون از این نقش کهن استفاده کرده است.

آثار باستانی سنگی ایران : آرامگاه داریوش بزرگ هخامنشی در نقش رستم فارس

این مکان یکی از مهم‌ترین و زیباترین آثار باستانی سنگی ایران است، که آثارش شگفتی از دوران عیلامی ،هخامنشی و ساسانی را در خود جای داده است. بر سینه این کوه مقبره‌های بسیار عظیمی دیده می‌شود که شهریاران ایران در آن آرمیده‌اند. این آرامگاه‌ها از راست به چپ آرامگاه‌های خشایارشاه، داریوش بزرگ، اردشیر اول و داریوش دوم می‌باشند. به دلیل مقدس بودن و بناهای عظیم پادشاهان ایرانی که در این مکان قرار دارند، این مکان مورد توجه سلسله ساسانیان قرار گرفته بود. اهمیت این بنا بخ صورتی بود که نقوش تاج گذاری خود را در آنجا برای آیندگان حک می‌کردند تا هزاران سال باقی بماند.